ماهیت و چرایی ایجاد مرکز تحقیقات راه ، مسکن و شهرسازی
صنعت ساختمان کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این ارزیابی نیازمند نگاه توسعه‌ای به صنعت ساختمان است. کشور ما، به‌عنوان جامعه‌ای صنعتی شناخته می‌شود، اما صنعت ساختمان که امروز در زمره بزرگ‌ترین بخش‌های اقتصاد کشور است در شرایط سنتی و ماقبل صنعتی متوقف مانده و قادر نیست نیازهای امروز جامعه را پاسخ دهد.
به بیان دیگر صنعت ساختمان کشور با بحران عقب‌ماندگی روبرو است و عوارض این عقب‌ماندگی دامن‌گیر کل اقتصاد کشور است. بدیهی است با فقر فناوری و روش‌های طراحی و ساخت دستی و سفارشی بخش ساختمان با چالش‌های متعدد روبرو خواهد بود. علی‌رغم همه امکانات و منابع گسترده تاکنون قادر نبوده‌ایم تولید صنعتی ساختمان را ریل‌گذاری کنیم و قادر نبوده‌ایم ساختمان بهره‌ور، کیفی و زیست‌پذیر عرضه کنیم. به علاوه با یکپارچگی اقتصاد جهانی و الزام به رقابت آزاد بین‌المللی، صنعت ساختمان کشور علی‌رغم همه ظرفیت‌ها و نیروی متخصص گسترده رقابت‌پذیر نیست و در معرض تهدید حذف از مشارکت جهانی و حتی حذف از بازار تقاضای داخلی قرار دارد، این تصویر عمیقأ نگران‌کننده است؛ از طرف دیگر همه عوامل و منابع اصلی لازم جهت توسعه صنعت ساختمان را در اختیار داریم که امری امیدبخش است؛ لذا، صنعت ساختمان ما در شرایط بیم و امید به سر می‌برد.
تولید صنعتی ساختمان را چگونه معرفی می‌کنید؟ تولید صنعتی ساختمان در توسعه بخش ساختمان چه جایگاهی دارد؟
تولید صنعتی براساس بهره‌گیری از مزیت تکرار استوار است؛ تولید صنعتی و تولید انبوه دوروی یک سکه هستند. بخش ساختمان در شرایط تولید انبوه با تمرکز منابع، برنامه‌ریزی یکپارچه و پیش مهندسی جامع، امکان گسترده‌تری در تحقق اهداف تولید خواهد داشت. در روش توسعه صنعتی از جمله اهداف پایه تولید یا بهره وری و کیفیت جهشی ارتقا می‌یابد و تولید دستی و سفارشی را از میدان رقابت خارج می‌کند در بخش ساختمان که با فضای فعالیت انسان‌ها مواجه هستیم بجز بهره‌وری و کیفیت یک رشته طولانی از اهداف فراکاربردی نظیر ایمنی، پایداری، ملاحظات زیست‌محیطی و غیره نیز در زمره اهداف تولید هستند. در تولید صنعتی این اهداف برپایه پیش مهندسی جامع، با دقت قابل احصاء و با کمیت و کیفیت معین قابل تحقق هستند؛ در مورد جایگاه تولید صنعتی ساختمان کارشناسانی که از منظر توسعه به بخش ساختمان می‌نگرند توسعه صنعتی ساختمان را اولویت نخست توسعه بخش ساختمان و در زمره اولویت‌های توسعه ملی ارزیابی می‌کنند و این مهم را در مسیر بحرانی می‌یابند. با سکون و بی‌عملی از یک‌طرف و تحولات سریع فناوری در دهه‌های اخیر توسعه صنعتی ساختمان در مسیر بحرانی قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد اغلب مواد و مصالح ساختمانی به روش صنعتی تولید می‌شوند؛ آیا این به معنی تولید صنعتی ساختمان نیست؟
در درجه اول ساختن ناظر به فرایند خلق فضا است و تولید صنعتی ساختمان بر فرایند خلق فضا نه اجزاء و عناصر آن متمرکز است؛ از طرف دیگر این فرایند خلاقه به هیچ وجه جمع ساده عناصر و اجزاء نیست. فرایندگریزی یا برابر دانستن خلق فضای کاربردی، هدفمند و پیام‌دهنده با جمع ساده اجزاء مجرد و گنگ یک انحراف جدی است که تاکنون به صورت مانعی برسر راه توسعه صنعتی ساختمان عمل کرده و جامعه مهندسی را سردرگم کرده است.
به طور مثال ایده پرینتر سه بعدی در دهه‌های اخیر در بخش صنعت موجد تحولات گسترده بوده و عرصه وسیعی را بر ابتکار عمل و خلاقیت گشوده است، این پدیده در سال‌های اخیر در بخش ساختمان نیز مورد استقبال قرار گرفته است. ایده خلق فضا از طریق پرینتر سه بعدی توسط طراحان بخش ساختمان پذیرفته شده و در تلاش هستند تا اجزاء و عناصر آن، شامل ماشین‌آلات، تجهیزات، مواد و مصالح مناسب آن را تأمین کنند. درک این فرایند ما را به شناخت پدیده طراحی و تولید صنعتی ساختمان و ظرفیت فوق‌العاده آن هدایت می‌کند. از طریق اجزاء و عناصر موجود نمی‌توانیم به فناوری خلق فضا با پرینتر سه بعدی نائل شویم، سامانه خلق فضا ما را به ساخت اجزاء و عناصری هدایت می‌کند که نیازمند آن هستیم. در مورد LSF ، ICF، ۳DWALL انواع ابتکارات ساختاری جدید نیز چنین است. انحراف فرایندگریزی اساساً محصول نگاه سنتی به تولید صنعتی ساختمان است. اجزاء و عناصر ساختمان که در بخش صنعت مدیریت می‌شوند، هم اکنون صنعتی هستند؛ اگرچه عمدتأ با فناوری صنعت نسل دوم و سوم درگیرند و باید در جهت بروزرسانی دانش و فناوری تولید تلاش شود. معضل اصلی در بخش ساختمان، فرایند خلق فضا است که هنوز در روش سنتی و ماقبل صنعتی متوقف مانده است و صنعت ساختمان را با بحران عقب‌ماندگی مواجه کرده است.
جایگاه فناوری‌ها در روش تولید صنعتی کجا است؟
اگر تولید صنعتی را بهره‌گیری از ظرفیت یا مزیت تکرار بدانیم؛ نیازمند طراحی سامانه‌ای هستیم که بهره‌گیری از ظرفیت تکرار را امکانپذیر نماید( خط تولید) یا سیستم‌های نوین ساخت، خط تولید صنعتی ساختمان هستند و حامل
ظرفیت‌هایی هستند که براساس مطالعات جامع مقدماتی و پیش مهندسی جامع، در برنامه راهبردی ساختمان با کمیت و کیفیت مشخص تعریف می‌شوند. سیستم‌های نوین ساخت براساس اهداف مندرج در برنامه راهبردی پروژه طراحی یا انتخاب می‌شوند.
ساختمان‌هایی که به روش طراحی معکوس براساس یک سیستم نوین ساخت طراحی و تولید می‌شوند به ظرفیت‌های پیش‌بینی شده در سیستم ساخت مجهز خواهند بود. این سیستم‌های نوین ساخت توسط مرکز تحقیقات راه و شهرسازی به عنوان فناوری نام‌گذاری شده‌اند.
آیا برآوردی در مورد فناوری‌ها یا سیستم‌های نوین ساخت دارید؟ سیستم‌های ساختی که مورد تأیید مرکز تحقیقات راه و شهرسازی قرار گرفته‌اند بسیار محدودند. آیا با تکرار این فناوری‌های محدود فضای شهری یکنواخت و کسل‌کننده نخواهد بود ؟
نخست اینکه سیستم‌های نوین ساخت بسیار متنوع و متعدد هستند و از جمله با گسترش دانش و فناوری در عرصه‌های مختلف در بخش ساختمان هم با پدیده‌های جدید مواجه می‌شویم؛ همانگونه که در مورد ایده پرینتر سه بعدی گفته شد.
دوم اینکه سیستم‌های ساختی که با عنوان فناوری مورد تأیید مرکز تحقیقات قرار گرفته‌اند سیستم‌های کامل ساخت صنعتی نیستند، بلکه تعدادی پلتفرم‌های موجود و تجربه شده هستند که اغلب به سازه ساختمان محدودند و مرکز تحقیقات نیز عمدتاً به لحاظ سازه سیستم ساخت را مورد بررسی و تأیید قرار می‌دهد؛ مگر اینکه اجزاء سازه نیازمند کنترل‌های دیگری باشد. نظیر سیستم ساخت Icf که ساختار آن از بتن مسلح است و قالبی که در آن بتن ریخته می‌شود در ساختمان ماندگار است و نقش عایق حرارتی و صوتی را ایفا می‌کند و باید از جهات دیگری نیز مورد کنترل قرار گیرد.
از سوی دیگر نیازمند سیستم‌های ساخت کامل هستیم تا از مزایای تولید صنعتی در همه ساختمان برخوردار شویم؛ از هر پلتفرم می‌توان تعداد متعددی سیستم ساخت کامل طراحی و به صورت یک برند مشخص به بازار تقاضا عرضه کرد. به طور نمونه سیستم ساخت ICF یک پلتفرم است، براساس این پلتفرم تعداد متعددی سیستم ساخت کامل با ویژگی‌های کاربردی و بصری متنوع قابل طراحی است. یک قاب فولادی یا قاب بتنی پیش‌ساخته را به عنوان یک پلتفرم می‌شناسیم، براساس آن پلتفرم‌ها صدها سیستم ساخت کامل و متنوع قابل طراحی و تولید هستند.
اگرچه پلتفرم‌های مورد تأئید مرکز تحقیقات محدودند، اما پلتفرم‌های موجود و تجربه شده زیادی در سطح جهان داریم و اگر به دنبال تحقق واقعی توسعه صنعتی ساختمان در کشور هستیم، نمی‌توانیم همچنان واردکننده خط تولید باقی بمانیم. لازم است طراحان و معماران ما هم پلتفرم‌های موجود و تجربه شده را به سیستم‌های ساخت کامل و مبتکرانه تبدیل کنند و هم به طراحی خطوط تولید جدید و نوآورانه مبادرت کنند. خطوط تولیدی که ظرفیت‌ها و ویژگی‌های بومی‌و هویتی ما را نمایندگی کند.
کشور ما در این عرصه از مزیت نسبی بسیار مناسبی برخوردار است، نظام دانشگاهی معتبر و جامعه بزرگ مهندسی می‌توانند پشتوانه این تحول بنیادی باشند. صنعتی شدن تنها از طریق ورود خط تولید – بدون تمهید زیرساخت‌های تولید صنعتی- را در بخش صنعت کشور تجربه داریم و با معضلات آن مواجه هستیم. تکرار این سیاست در بخش گسترده صنعت ساختمان کشور پذیرفته نیست و این سیاست مانع از توسعه و رقابت‌پذیری صنعت ساختمان کشور خواهد بود.
معضل اصلی این است که جامعه پرشمار مهندسی ما به ویژه طراحان و مشاوران، تاکنون به طراحی سیستم ساخت یا کامل‌سازی پلتفرم‌های موجود نپرداخته‌اند. به بیان دیگر هنوز تولید صنعتی ساختمان را هدف‌گذاری نکرده‌اند، البته عدم حضور جامعه مهندسی و نظام دانشگاهی در این عرصه از جمله به علت فقدان زیرساخت‌های فنی مهندسی و زیرساخت‌های حقوقی لازم است؛ بدیهی است کمبود یا نبود زیرساخت‌های پیش‌گفته از مسئولیت این ارکان اصلی توسعه بخش ساختمان نمی‌کاهد، صنعت ساختمان کشور با بحران عقب‌ماندگی مواجه است و سکوت و بی‌عملی این مجموعه‌های توانمند توجیه‌پذیر نیست.
مسئولیت طراحی سیستم‌های نوین ساخت بر عهده چه ارگانی است و زیرساخت‌های موردنظر کدامند؟
توسعه صنعتی ساختمان یک تغییر روش نیست، بلکه یک تحول بنیادی و میان بخشی است و همکاری دولت و بخش خصوصی از الزامات آن است؛ طراحی سیستم ساخت محصول همکاری طراحان، سازندگان و صنعت‌کاران کشور است و مدیریت این فرایند به عهده مشاوران و طراحان خواهد بود. با حضور مسئولانه جامعه بزرگ مهندسی که از ظرفیت مهندسی و مدیریتی قابل توجه برخوردار است می‌توان فرایند طراحی و تولید صنعتی را مدیریت کرد. چالش اصلی برنامه‌ریزی و بسترسازی برای حرکت جامعه بزرگ مهندسی و نظام دانشگاهی به سوی توسعه صنعتی ساختمان است، که در این زمینه می‌توان یه موارد زیر اشاره کرد:
– تدوین برنامه راهبردی یا طرح جامع توسعه صنعتی ساخت‌وساز: تولید صنعتی ساختمان امری میان‌بخشی است و محصول همکاری و هماهنگی ارگان‌های متعدد است، لذا بدون طرح جامع امکان تعامل و هماهنگی به طور کامل وجود ندارد. در شرایط موجود طرح‌های میلیونی مسکن انبوه بستر فوق‌العاده مناسبی را برای تولید صنعتی ساختمان فراهم کرده و دولت هم از تولید صنعتی مسکن حمایت می‌کند، اما فقدان طرح جامع موجب شده که با فعالیت‌های جزیره‌ای، پراکنده و محدود مواجه باشیم.
– سازگارسازی نظام فنی اجرایی کشور با فرایند طراحی و تولید صنعتی ساختمان: نظام فنی اجرایی کشور بر پایه روش طراحی و ساخت دستی و سفارشی استوار است؛ این نظام با تجربه طولانی و موفق برای پروژه‌های دستی و سفارشی کارآمد و مناسب است اما طراحی و تولید صنعتی ساختمان را پشتیبانی نمی‌کند. لازم است گزینه طراحی و تولید صنعتی ساختمان نیز در نظام فنی اجرایی کشور گنجانده شود تا امکان مشارکت جامعه مهندسی فراهم گردد و بهره‌گیری از ابتکار عمل و خلاقیت بالقوه این جمع پرشمار و دانش‌آموخته در مسیر توسعه صنعت احداث امکانپذیر گردد.
– تدوین ضوابط و معیارهای مربوط به فرایند طراحی و تولید صنعتی در قالب مبحث ۱۱ مقررات ملی ساختمان: مبحث ۱۱ موجود براساس نظام فنی اجرائی دستی و سفارشی استوار است و نمی‌تواند طراحی و تولید صنعتی ساختمان را پشتیبانی کند.
– رتبه‌بندی طراحان، تولیدکنندگان و سازندگان صنعتی مسکن و ساختمان نیز الزامی‌است تا دانش و فناوری مربوط به این حوزه در شرکت‌های دست‌اندرکار متبلور شود و به مرور تکمیل و تعمیق شود.
– انتقال دانش و فناوری موجود در بخش صنعت کشور به بخش ساختمان، به ویژه در رابطه با مدیریت خط تولید یا مدیریت فرایند تولید و نصب، در طول قرن بیستم دانش و فناوری گسترده‌ای در رابطه با مدیریت خط تولید در سطح جهان ایجاد شده است. کشور ما نیز جامعه‌ای صنعتی است و بخشی از دانش و فناوری پیش‌گفته در بخش صنعت کشور سابقه طولانی دارد، در مسیر توسعه صنعتی ساختمان ما به این اندوخته‌ها نیاز مبرم داریم.
– ساماندهی زیرساخت‌های صنعت ساختمان از جمله گواهی تخصص فراگیر نیروی کار، استانداردسازی فراگیر و الزام‌آور مواد، مصالح به ویژه خدمات و غیره، بروزرسانی نظام کنترل کیفیت از نظارت و بازرسی به نظام‌های کنترل کیفیت پیش‌نگر.
انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان چه مأموریتی دارد؟
انجمن‌ها تشکل‌های صنفی هستند و اصولاً به امور صنفی اعضاء خود می‌پردازند، اما با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم و کمبودها و چالش‌هایی که در رابطه با برنامه‌ریزی و بسترسازی تولید صنعتی ساختمان وجود دارد انجمن به جز امور صنفی، توسعه صنعتی ساختمان را هدف راهبردی خود قرار داده است و در این جهت به طور گسترده فعال است از جمله تلاش در جهت هم‌افزائی دست‌اندرکاران، بسترسازی نظری توسعه صنعتی ساختمان، ایجاد گفتمان مناسب در جامعه مهندسی و دولت، بسترسازی در عرصه برنامه‌ریزی، فنی مهندسی، حقوقی، ساختاری و غیره؛ تأمین محتوا و نیز اجرای پروژه‌های الگو و پیگیری این امور در همه ارگان‌های ذی‌ربط.
دیدگاهتان را بنویسید